دستگاه گُوارش یکی از دستگاه‌های فعال در بدن انسان و بعضی از جانداران است. این دستگاه در انسان و مهره‌داران به صورت لولهٔ گوارشی، و در جانوران تکامل نیافته مانند کیسه‌تنان از جمله هیدر، شقایق دریایی و عروس دریایی به صورت کیسهٔ گوارشی وجود دارد.باید توجه داشت که دستگاه گوارش در جانوران براساس نوع غذایی که می‌خورند به شکل‌های مختلفی وجود دارد. اما به طور کلی دستگاه گوارش آنها از چهار بخش بلع، گوارش مکانیکی و شیمیایی، جذب و دفع تشکیل شده‌است. بعضی از جانوران که به صورت انگل زندگی می‌کنند مانند کرم کدو اصلاً دستگاه گوارش ندارند و به طور مستقیم و با عمل انتشار مواد غذایی تجزیه شده را از طریق پوست وارد بدن خود کرده و مورد استفادهٔ سلولهای خود قرار می‌دهند (مثل کرم کدو).
دستگاه گوارش انسان که از دهان تا مقعد امتداد دارد، از لولهٔ گوارشی و غده‌های گوارشی تشکیل شده‌است و حدود هفت متر طول دارد. غدد گوارشی شامل غده‌های بزاقی، غده‌های دیوارهٔ معده و روده، پانکرآس و کبد است. لولهٔ گوارشی نیز شامل دهان، حلق، سرخ‌نای (مِری)، معده، رودهٔ باریک، رودهٔ بزرگ و راست‌روده می‌شود. هر چیزی که وارد معده می‌شود با آنزیم‌های درون معده مخلوط می‌گردد تا با اجزا ساده‌تری تجزیه شود. سپس این مخلوط از معده خارج شده و به روده‌ها می‌رود تا از آنجا، مواد غذایی تجزیه شده جذب جریان خون شوند. مواد غذایی تجزیه شده از طریق جریان خون به سرتاسر بدن می‌روند و در اختیار یاخته‌های بدن قرار می‌گیرند تا در آنها مصرف شده و یا ذخیره شوند. اجزای غذایی که جذب نمی‌شوند از بدن دفع می‌گردند (از طریق مدفوع).
هضم غذا
وقتی‌که غذا وارد دهان گردید و به کمک دندان‌ها نرم شد تحت اثر شیره‌های گوارشی غدد موجود در دهان، معده و روده‌ها به اجزاء کوچک قابل جذب تقسیم می‌شود. این عمل را هضم گویند.
جذب غذا
وقتی‌که مواد غذائی به اجزاء ریزی تبدیل شدند از جدار معده و روده جذب بدن و خون می‌شوند و عملاً وارد بدن می‌گردند این عمل را جذب گویند.
در زیر به‌طور خلاصه اهمیت و کار قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش در هضم و جذب غذا ذکر می‌شود.
دهان
در دهان غذا اولاً به‌وسیله دندان‌ها خورد و نرم می‌شود. ثانیاً بعضی از عناصر مواد غذائی به‌خصوص مواد نشاسته‌ای تحت اثر بزاق تا حدودی تجزیه و به قندهای قابل جذبی تبدیل می‌گردد.
ثانیاً مقدار خیلی کمی از املاح قندها و داروهای قابل حل در دهان جذب می‌گردند.
معده
مواد غذائی پس از اینکه از دهان وارد معده شدند در آنجا نیز تحت اثر ترشحات و حرکات معده نرم‌تر و خوردتر می‌گردند ولی باید دانست که قسمت عمده عمل نرم کردن مواد غذائی در دهان انجام می‌شود. بنابراین کسانی‌که عادت دارند غذای خود را آهسته بخورند و در دهان کاملاً بجوند کمتر دچار ناراحتی‌های هاضمه‌ای به‌خصوص معدی می‌شوند.
همچنین غذاها در معده با مقداری زیادی از ترشحات معده مخلوط شده کاملاً رقیق می‌گردد ضمناً مواد غذائی تحت اثر شیره‌های معده به تجزیه خود ادامه می‌دهد شیر در مرحله اول در معده تحت اثر مایه پنیر معده بسته شده به‌حالت دلمه درمی‌آید.
قسمتی از مواد غذائی در معده جذب خون می‌شوند که عبارتند از:
الف) الکل، قندهای ساده، نمک معمولی و سایر املاح محلول در آب.
ب) ویتامین‌های محلول در آب و بالاخره آب و بعضی از داروها
روده باریک
در روده باریک نشاسته و سایر مواد قندی کاملاً تجزیه شده و تبدیل به گلوکز می‌شوند.
آن مقدار پروتئین‌‌ها که در معده تجزیه نشده‌اند تبدیل به اسیدهای آمینه می‌گردند. چربی‌ها نیز تحت اثر شیره‌های معدی و روده مخصوصاً صفرا یکنواخت شده به‌شکل محلول آهکی یا شیری درمی‌آیند.
قسمت اعظم مواد قندی، سفیده‌ای، چربی، املاح، ویتامین در آب در روده باریک جذب می‌گردد.
روده بزرگ
در روده بزرگ قسمت خیلی جزئی از مواد باقیمانده جذب می‌گردد اهمیت روده‌های بزرگ از نظر جذب تنها در جذب ویتامین‌های گروه B و آب می‌باشد بنابراین آبی که در قسمت‌های مختلف دستگاه از دهان گرفته تا روده‌های کوچک با غذا مخلوط شده و آن را رقیق کرده مجدداً در روده‌های بزرگ جذب بدن می‌گردد.
تهیه کننده ی مطالب : صبا غبدیان( دانش آموز پایه دهم تجربی)
تایید کننده ی مطالب: رقیه زارعی ( دبیر محترم زیست شناسی1)